رنگرزی چیست؟
رنگرزی عملی است که طی آن ماده رنگی در شرایط معینی از درجه حرارت و زمان بر الیاف و یا کالای منسوج از نوع معینی اثر می گذارد و آن را رنگ می کند .در توضیح بیشتر رنگرزی یا صبّاغی به فرآیندی گفته میشود که در طی آن کالای نساجی (الیاف، نخ، پارچه و یا پوشاک) در محلولی که شامل مواد رنگزا و مواد شیمیایی می‌باشد، رنگ‌آمیزی گردد و مولکول‌های رنگ، با دوامی نسبی با مولکول‌های کالای نساجی، پیوند محکمی برقرار نمایند.
ماده رنگزا چیست و به چه موادی رنگزا میگویند؟
ماده رنگزا، به همه مواد طبیعی و یا شیمیایی که قابلیت رنگرزی الیاف و یا منسوجات را دارند اطلاق میشود. رنگ کالای رنگرزی شده باید ثبات داشته باشد و در مقابل سایش، شستشوی شیمیایی مانند اسیدها، بازها، حلال ها، نور خورشید، حرارت، رطوبت، گرد و خاک وغیره یکنواخت و دارای حداکثر مقاومت باشد. از سوی دیگر هم بایستی در عمق الیاف نساجی پخش شود و تنها روی سطح آن قرار نگیرد.
تاریخچه رنگرزی
بیش از ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در چین، رنگرزی انجام می‌شده است، گرچه دلیل قاطعی در دست نیست. قدیمی‌ترین اسناد از مذهب هندو که در رابطه با رنگرزی است، متعلق به ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد است. در آن زمان رنگرزها کالای ابریشمی و پارچه های طلایی زربافت خود را به رنگ‌های گوناگون رنگرزی می‌کردند. از این اسناد تاریخی می‌توان نتیجه گرفت که رنگرزی در آن هنگام یک کار معمول و متداول بوده است. عقیده بر این است که این پیشه و صنعت از ایران به مصر منتقل شده است.
رنگرزی چگونه انجام میشود؟
مواد و روش‌های رنگرزی
رنگرزی به دو شیوه ی سنتی و صنعتی انجام میگیرد.
1) سنتی
رنگرزی سنتی با وجود تفاوت‌هایی که در مناطق مختلف دارد، دارای فرمولی مشخص است. ابریشم یا پشمی که با مواد گیاهی رنگرزی میشود از نوعی جذابیت و زیبایی برخوردار است که به مرور زمان و در اثر استفاده و قرار گرفتن در معرض نور، مواد قلیایی و دیگر فرایندها نه تنها ارزش آن کاسته نمی‌شود، بلکه به ثبات و درخشندگی آن نیز افزوده میشود. رنگرزی طبیعی، حاصل رنگرزی با گیاهان، برخی حشرات و مواد کانی می‌باشد که به روش‌های گوناگون استخراج شده و در رنگ رزی به‌کار گرفته می‌شوند، ازجمله این رنگزاها می‌توان به روناس، قرمز دانه، اسپرک، نیل، وسمه، پوست بعضی از میوه‌ها، چای و قهوه اشاره کرد.
در رنگ رزی سنتی برخلاف صنعتی،برای رنگ کردن کالاهای نساجی از مواد کاملا طبیعی استفاده شده و ابزارهای صنعتی نقشی در این فرآیند ندارند.
2) صنعتی
در رنگ رزی به شیوه صنعتی، به علت استفاده از مواد شیمیایی مانند بازها و اسیدها، عملیات رنگ کردن کالاهای نساجی توسط ماشین ها و دستگاه های مخصوص صنعتی انجام میشود.
در فرآیند رنگ رزی صنعتی ابتدا محلول رنگی را که ممکن است از مواد شیمیایی یا طبیعی باشد، در دیگ های بزرگی ریخته و با حرارت آن را به یک درجه معینی می رسانند، این درجه بسته به نوع مواد و نوع رنگ متغیر است. سپس الیاف یا پارچه را درون دیگ ریخته و پس از زمان مشخصی که باز هم از نظر بافت و نوع الیاف که ممکن است طبیعی یا مصنوعی باشد متفاوت است، می پزند.
ماشین‌های رنگ رزی
ماشین‌های رنگـرزی نخستین از وسایل بسیار ساده‌ای تشکیل می‌شدند ولی به مرور زمان پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در این صنعت به وجود آمد و برای رنگرزی، ماشین‌های مدرن و خودکار ساخته شدند.
به دلیل آنکه در ماشین‌های مذکور انواع مواد شیمیایی به کار می‌روند، بدنه آن‌ها در معرض خوردگی و تغییرات نامطلوب قرار می‌گیرند. عمر یک این ماشین‌ها به میزان بسیار زیادی به جنس آن بستگی دارد.
پیشینه رنگرزی در ایران
این صنعت در ایران سابقه دیرینه‌ای دارد. شواهدی همچون اشارهٔ گزنفون مورخ یونانی، به کارگاه قالی بافی شاهان هخامنشی در شهر سارد مربوط به ۴۰۰ سال قبل از میلاد و نوشته‌هایی دربارهٔ قالی ارغوانی رنگ، روی قبر کوروش و کهن ترین اثر دارای گره ایران، که تا به حال نخستین نمونه قالی ایران محسوب شده وجود هنر قالی بافی و به پیرو آن صنعت رنگرزی را از آغاز تاریخ ایران باستان به صورت هنری ارزنده و تکامل یافته در منطقه قطعی می‌سازد.
